Kajero 97084
La spiritaj ĉefoj de la Hebreoj plenumis tion, kion neniu aliaj antaŭ ili sukcesis plenumi - ili malantropomorfigis sian koncepton pri Dio sen konverti ĝin en abstraktaĵo de Diaĵo komprenebla nur de la filozofoj. Eĉ la simpla mortemulo kapablis konsideri la maturan koncepton de Javeo kiel Patro, se ne de la individuo, malpleje de la raso.
La koncepto pri la personeco de Dio, kvankam klare instruita en Salemo dum la epoko de Melkicedek, estis svaga kaj malpreciza en la tempo de la fuĝo el Egiptio kaj nur progrese evoluis en la hebrea menso de generacio al generacio kiel respondo al la instruo de la spiritaj ĉefoj. La percepto de la personeco de Javeo estis multe pli kontinua en ĝia progresiva evoluo ol estis tiu de multaj aliaj atributoj de la Diaĵo. De Moseo ĝis Malaki okazis preskaŭ neinterrompita kreskado de idea interrilato pri la personeco de Dio en la hebrea menso, kaj tiu koncepto estis fine intensigita kaj glorigita per la instruoj de Jesuo pri la Patro en la ĉielo.
Malamika premo de la ĉirkaŭaj popoloj en Palestino baldaŭ lernigis al la hebreaj Ŝejkoj, ili ne povus esperi transvivi sen konfederacii siajn tribajn organizojn en centraligita registaro. Kaj tiu centraligado de administra aŭtoritato provizis plej bonan oportunecon por Samuelo agi kiel instruisto kaj reformisto.
Samuelo devenis de longa familio de Salemaj instruistoj, kiuj persistis daŭrigi la veraĵojn de Melkicedek kiel parto de siaj kultaj formoj. Tiu instruisto estis vira kaj rezoluta viro. Nur lia granda sindonemo kombinata kun lia eksterordinara decidemo ebligis lin malcedi al la kvazaŭ universala kontraŭstaro, kiun li renkontis kiam li ekrevenigis tutisraelan popolon al la adoro de la plejsupera Javeo de la Mosea epoko. Kaj eĉ tiam li nur parte sukcesis; li regajnis por la servado de la plej alta koncepto pri Javeo nur la pli inteligentan duonon de la Hebreoj; la alia duono daŭrigis en la adoro de la tribaj dioj de la regiono kaj en la plej malaltaj konceptadoj pri Javeo.
Samuelo estis kruda homtipo, praktikema reformisto, kiu povis iam eliri kun siaj asociitoj kaj faligi dudekon da Baallokoj. La progresoj plenumitaj de li estis sole devige; li malmulte predikis, ankoraŭ malpli li instruis, sed li agis. Iam li mokis la pastron de Baalo; la postan tagon li dispecigis kaptitan reĝon. Li devotece kredis en la unika Dio, kaj li havis klaran koncepton pri tiu sola Dio kiel kreinto de la Cielo kaj tero: “La kolonoj de la tero estas al la Sinjoro, kaj li starigis la mondon sur ilin.”
Sed la granda kontribuo alportita de Samuelo al la disvolviĝo de la koncepto pri la Diaĵo estis lia sensacia deklaro, laŭ kiu Javeo estas senŜanĝa, ĉiam la sama presonigado de neeraripovaj perfekteco kaj dieco. En tiu epoko Javeko estis konceptata kiel kaprica Dio havanta ĵaluzatakojn kaj ĉiam bedaŭranta esti farinta tion ĉi kaj tion; sed nun, por la unua fojo de kiam la Hebreoj estis viglece elirintaj el Egiptio, il aŭdis tiujn frapajn vortojn, “La Potenculo de Israelo ne Ŝanĝos sian decidon kaj ne pentos, ĉar li ne estas homo, ke li pentu.” La stabileco en la rilatoj kun la Dieco estis proklamita. Samuelo ripetis la interkontrakton de Melkicedek kun Abrahamo kaj deklaris, ke la Sinjoro Dio de Israelo estis la fonto de la tuta vereco, la tuta stabileco kaj la tuta konstanteco. Ĉiam la Hebreoj estis konsiderintaj sian Dion kiel homon, superhomon, ekzaltatan spiriton de nekonata origino; sed nun ili aŭdis la iaman spiriton de Horebo ekzaltitan kiel senvarian Dion de krea perfekteco. Samuelo helpis suprenirigi la evoluantan koncepton pri Dio supren de la Ŝanĝiĝema menso de la homoj kaj la sorto Ŝanĝoj de mortemula ekzisto. Sub lia instruado, la Dio de la Hebreoj ekis sian supreniron de la ideo pri la ordo de la tribaj dioj ĝis la idealo pri tutpotenca kaj sen Ŝanĝa Kreinto kaj superrigardisto sur la tuta kreitaĵaro.
Denove li predikis la historion pri la sincereco de Dio, lian nekoruptebleco pri la alianca konservado. Samuelo diris: La Sinjoro ne forlasos sian popolon.” Li havas kun ĝi eternan aliancon orditan en ĉiuj aferoj kaj sekuran.” Kaj tiel, tra la tuta Palestino resonis la voko por la reveno al la adoro de la plejsupera Javeo. Ĉiam tiu energiplena instruisto proklamis, “Vi estas granda, ho Sinjoro Dio, ĉar neniu estas kiel vi, nek iu ajn Dio estas flanke de vi.”
Ĝis tiam la Hebreoj estis konsiderintaj la favoron de Dio precipe en terrminoj de materia prospero. Tio estis granda Ŝoko por Israelo kaj preskaŭ kostis la vivon de Samuelo, kiam li aŭdacis proklami: “La Sinjoro riĉigas kaj malriĉigas; li malaltigas kaj altigas. Li levas malriĉulon el polvo kaj levas la almozulojn por ilin sidigi inter princoj kaj heredigi al ili la tronon de gloro.” De Moseo ne estis proklamitaj tiaj konsoligaj promesoj por la malriĉulo kaj la malplej fortuna, kaj miloj da malesperuloj inter la malriĉuloj ekesperis ke ili povus plibonigi sian spiritan statuson.
Sed Samuelo ne multe progresis transe de la koncepto de triba dio. Li proklamis Javeon, kiu kreis ĉiujn homojn sed estis ĉefe okupata kun la Hebreoj, sia elektata popolo. Eĉ tiel, kiel dum la epoko de Moseo, unufoje ankoraŭ la koncepto pri Dio priskribis sanktan kaj justa Diaĵon. “Neniu estas sankta kiel la Sinjoro. Kiu povas esti komparita al tiu sankta Sinjoro Dio?”
Pasantaj la jaroj, la griziĝanta maljuna instruisto progresis en la komprenon pri Dio, ĉar li deklaris: “La Sinjoro estas Dio de kono, kaj la agoj estas pesitaj de li. La Sinjoro juĝos la finojn de la tero montrante mizerikordon kontraŭ la mizerikorduloj, kaj kun la justulo li estos justa.” Tie ĉi ekas la aŭroro de mizerikordo, kvankam ĝis estas limigita al tiuj kiuj estas kompatindulgaj. Pli poste li faris ankoraŭ paŭon antaŭen kiam, en la malfelico, li admonis sian popolon: “Lasu tion nun en la manoj de la Sinjoro, ĉar grandaj estas liaj mizerikordoj.” “La Sinjoro ne estas limigata por savi multon aŭ malmulton.”
Kaj tiu grada disvolviĝo de la koncepto de la karaktero de Javeo daŭrigis sub la servado de la sekvantoj de Samuelo. Ili provis prezenti Javeon kiel Dio fidela kontraŭ la alianco, sed ne konservis la ritmon starigita de Samuelo; ili ne sukcesis disvolvi la ideon de la mizerikordo de Dio tian, kia Samuelo ĝin fine konceptis. Okazis progresa regreso al la rekono de aliaj dioj, malgraŭ la fakto, ke Javeo estis ankoraŭ supre de ĉiuj: “Via estas la regno, ho Sinjoro, kaj vi estas ekzaltata kiel ĉefo sur ĉiuj.”
La ĉefa temo de tiu epoko estis la dia povo; tiam la profetoj predikis religion destinata por konservi la regnon sur la trono de la Hebreoj. “Al vi, ho Sinjoro, apartenas grandeco, potenco, gloro, venko kaj majesto. En via mano estas povo kaj potenco, kaj vi kapablas grandigi kaj fortigi ĉiujn aferojn.” Tia estis la statuso de la koncepto pri Dio dum la epoko de Samuelo kaj liaj senperaj sekvantoj.
En la deka jarcento antaŭ Kristo la hebrea nacio disiĝis en du regnoj. En tiuj du politikaj dispartigoj, multaj verinstruistoj kiomeble plej baraktis por malfunkciigi la reakcian tajdon de spirita dekadenco, kiu komenciĝis kaj katastrofe daŭris post la milito de disigo. Sed tiuj klopodoj por progresigi la hebrean religion ne prosperis antaŭ ol ekinstruas Elija, la decidema kaj sentima militanto por la rekteco. En la norda regno Elija restaŭris koncepton pri Dio komparebla al tiu, kiu estis en la epoko de Samuelo. Elija havis malmulte da pkazo por prezenti evolukoncepton pri Dio; li estis tro okupata, kiel Samuelo antaŭ li, faligi la altarojn de Baalo kaj detrui la idolojn de falsaj dioj. Li promociis siajn reformojn malgraŭ la kontraŭstaro de idolkulta monarko; lia tasko estis eĉ pli giganta kaj malfacila ol tiu de Samuelo.
Kiam Elija estis devigita foriri, Eli Ŝa, lia fidela asociito, rekomencis lian laboron kaj, kun la netaksebla helpo de la malmulte konata Micaia, gardis la verlumon vivanta en Palestino.
Sed ne temis pri progresa tempo en la koncepto pri Diaĵo. La Hebreoj ne estis eĉ ankoraŭ atingintaj la idealon de Moseo. La epoko de Elija kaj Eli Ŝa ĉesis kun la plej bonaj klasoj revenantaj al la adoro de la plejsupera Javeo kaj vidis la restarigon de la ideo de la Universa Kreinto proksimume samloke kie Samuelo ĝin lasis.
La senfina debato inter la kredantoj en Javeo kaj la adeptoj de Baalo estis soci-ekonomia konflikto de ideologioj prefere ol diferenco en religiaj kredoj.
La loĝantoj de Palestino diferencis en sia sinteno kontraŭ la privata propreco de lando. La sudaj aŭ migraj triboj de Arabio (la Javeistoj) konsideris landon kiel necedebla - kiel donacon de Diaĵo al la klano. Ili tenis, ke tia lando ne povis esti vendita aŭ hipotekita. “Javeo parolis diranta, ‘La lando ne estos vendita, ĉar la lando estas mia.’”
La nordaj kaj pli stabilaj Kanaanidoj (la Baalitoj) libere aĉetis, vendis kaj hipotekis siajn landojn. La vorto Baalo signifas proprietulo. La kulto de Baalo estis bazata sur du precipaj doktrinoj: Unue, la validigo de proprieta inter Ŝanĝo, kontraktoj kaj aliancoj - la rajto aĉeti kaj vendi landon. Due, Baalo estis supozata sendi pluvon - li estis dio de fekundeco de la grundo. Bonaj rikoltoj dependis de la favoro de Baalo. La kulto estis larĝe ligata al la lando, ĝia propreco kaj fekundeco.
Ĝenerale la Baalitoj posedis domojn, landojn kaj gesklavojn. Ili estis la aristo- krataj bienuloj kaj vivis en la urboj. Ĉiu Baalo havis sakralan lokon, sian pastraron kaj la “sanktajn virinojn,” la ritajn prostituitinojn.
De tiu fundamenta diferenco pri la landoj disvolviĝis la senindulgaj antagonismoj de sociaj, ekonomiaj, moralaj kaj religiaj sintenoj aperigitaj de la Kanaanidoj ka la Hebreoj. Tiu soci-ekonomia debato ne fariĝis nete religia afero antaŭ la epoko de Elija. De la tagoj de tiu vigliniciatema profeto, la problemo estis traktita sur pli strikte religia plano - Javeo kontraŭ Baalo - kaj tio finiĝis en la triumfo de Javeo kaj la posta puŝo al monoteismo.
Elija Ŝanĝis la konflikton interJaveho kaj Baalo de la landa temo al la religia aspekto de hebrea kaj kanaanita ideologioj. Kiam Akab mortigis la La Nabotojn dum la intrigo por la posedo de ilia lando, Elija transformis la maljunajn bienmorojn en morala historio kaj ĵetis sian viglan kampanjon kontraŭ la Baalitoj. Tio estis ankaŭ lukto de la kamparanoj kontraŭ supereco de la urbanoj. Estis precipe sub la influo de Elija ke Javeo iĝis Elohim. La profeto komencis kiel agrara reformisto kaj finis ekzaltante Diaĵon. La Baalo estis multaj. Javeo estis sola - monoteismo venkis politeismon.
Amos farigis grandan paŭon en la transiro inter la triba dio - dio kiu tiel longe estis servadita per oferdonoj kaj ceremonioj, la Javeo de la fruaj Hebreoj - kaj Dio kiu punis krimon kaj senmoralecon eĉ ĉe sia propra popolo. Amos aperis venante el la sudaj montetoj por diskonigi la krimokvanton, drinkemon, prematecon kaj senmoralecon de la nordaj triboj. De la epoko de Moseo neniam tiel rimarkindaj veraĵoj estis proklamitaj en Palestino.
Amos estis ne simple restaŭranto aŭ reformisto, li estis malkovranto de novaj konceptoj pri Diaĵo. Li faris multajn el la proklamoj de siaj antaŭuloj kaj kuraĝe atakis la kredon en Dia Estaĵo konsentanta pekon ĉe sia tielnomata popolo.Por la unua fojo de la tagoj de Melkicedek la homaj oreloj aŭdis la denuncon pri la duobla normo de naciaj justeco kaj moraleco. Por la unua fojo en sia historio la hebreaj oreloj aŭdis, ke ilia propra Dio, Javeo, ne toleros krimon kaj pekon pli en iliaj vivoj ol ĉe aliaj ajn popoloj. Amos viziis la severan kaj justan Dion de Samuelo kaj Alija, sed li ankaŭ vidis Dion kiu ne malsame opiniis inter la Hebreoj kaj iu ajn alia nacio kiam temis puni malbonfarecon. Tio ĉi rekte atakis la egoisman doktrinon de la “elektata popolo,” kaj multaj Hebreoj de tiuj tagoj amare sentis tion.
Amos diris:”Serĉu tiun, kiu formis la montojn kaj kreis la venton, kiuformis la sep stelojn kaj Orionon, kiu faras el la mortombro matenon kaj el la tago malluman nokton.” Denoncante siajn duonreligiajn, oportunistajn kaj iafoje senmoralajn kunulojn, li provis priskribi la neflekseblan justecon de senvaria Javeo, kiam li diris pri la malbonfaruloj: “Eĉ se ili enfosus sin en inferon, de tie mia mano depuŝos ilin; eĉ se ili suprenirus en la ĉielon, de tie mi malsupreniros ilin.” “kaj eĉ se ili iros en forkaptitecon antaŭ siaj malamikoj, ankaŭ tie Mi ordonos al la glavo de la justeco, kaj ĝi trahakos ilin.” Amos ankoraŭ pli timigis siajn aŭskultantojn kiam, celumante malaproban kaj akuzan fingron al ili, deklaris en la nomo de Javeo: “Certe mi neniam forgesos iun ajn el viaj laboroj.” “Kaj mi disĵetigos la domon de Israelo inter ĉiujn naciojn kiel oni disĵetas tritikon per kribrilo.”
Amos proklamis Javeon kiel “Dion de ĉiuj nacioj” kaj avertis la Israelidojn, ke ritaro ne devas preni la lokon de rekteco. Kaj antaŭ ol tiu kuraĝa instruisto estis Ŝtonumita, li disvastigis sufiĉe da vergisto por savi la doktrinon de la plejsupera Javeo; li estis sekuriginta la daŭrigon de la evoluo de la Melkicedeka revelacio.
Ho Ŝea sekvis Amos kaj lian doktrinon pri univera Dio de justeco per la resurekto de la Mosea koncepto pri Dio de amo. Ho Ŝea predikis pardonon per pento, ne per oferdono. Li proklamis evangelion de amema boneco kaj dia mizerikordo, dirante: ‘Mi fianĉigos kun vi por ĉiam; jes, mi fianĉigos kun vi en rekteco kaj juĝo kaj en amema boneco kaj en mizerikordo. Mi fianĉigos eĉ kun vi en fideleco.” “Mi libere amos ilin, ĉar mia kolero deturniĝis.”
Ho Ŝea fidele sekvis la moralajn avertojn de Amos, dirante pri Dio, “Konforme al mia deziro mi punos ilin.” Sed la Israelidoj rigardis lin kiel kruele tuŝetanta perfidon kiam li diris: “Mi diros al tiu, kiu estis ne mia popolo, ‘vi estas mia popolo’; kaj ili diros, ‘vi estas nia Dio.’” Li daŭrigis prediki pentadon kaj pardonon, dirante, “Mi resanigos ilian rekulpiĝon; Mi senrestrikte amos ilin, ĉar mia kolero deturniĝis.” Ho Ŝea ĉiam proklamis esperon kaj pardonon. La enteno de lia mesaĝo ĉiam estis: “Mi havos mizerikordon por mia popolo. Ili ne konos alian Dion krom mi, ĉar estas neniu savanto krom mi.”
Amos stimulis la nacian konsciencon de la Hebreoj per la rekono, ke Javeo ne tolerus krimon kaj pekon inter ili ĉar ili estis laŭdire la elektata popolo, dum Ho Ŝea sonorigis la uverturajn notojn de la postaj mizerikordaj akordoj de dia kompato kaj amema boneco, kiuj estis tiel ĉarme kantitaj de Jesaja kaj liaj asociitoj.
Estis la epoko kiam iuj proklamis minacojn de puno kontraŭ personaj pekoj kaj nacia krimo en la nordaj klanoj, dum aliuloj predikis katastrofon kiel punon por la transfluigadoj de la suda regno. Estis post tiu manifestiĝo de sento kaj konscienco ĉe la du hebreaj nacioj ke la unua Jesaja aperis.
Jesaja ekpredikis la eternan naturon de Dio, lian infinitan saĝecon, lian sen Ŝanĝan perfektecon de tuta honesteco. Li reprezentis la Dion de Israelo kiel diranta: “Mi etendos juĝon laŭ rekto Ŝnuro kaj rektecon laŭ plumbofadeno.” “La Sinjoro donos al vi ripozon de via doloro kaj timo kaj de la malmola servitudo, en kiu homo estis alkondukita servadi.” “ Kaj viaj oreloj aŭdos parolon malantaŭ vi, dirantan: ‘Tio estas la vojo, mar Ŝu tie.” “Jen, Dio estas mia savo; mi fidos kaj ne timos, ĉar la Sinjoro estas mia forto kaj mia kanto.” “’Venu nun kaj kune ni rezonu,’ diras la Sinjoro, ‘se viaj pekoj estas skarlataj ili fariĝos blankaj kiel neĝo; se ili estas karmezinaj, ili fariĝos kiel lano.”
Parolanta al la timanta kaj malsata animo de la Hebreoj, tiu profeto diris: “Leviĝu, lumiĝu , ĉar via lumo venis, kaj la gloro de la Sinjoro ekbrilis super vi.” “La spirito de la Sinjoro estas sur mi, ĉar li min sanktoleis por bonanonci al mizeruloj; li sendis min por bandaĝi tiujn , kies la koro estas vundita, por proklami liberecon al la kaptitoj kaj la mal Ŝloson de la prizono al la malliberigitoj.” “Mi forte ĝojos en la Sinjoro, mia animo estos ĝoja en mia Dio, ĉar li vestis min per vestoj de savo kajkovris min per sia justeca mantelo.” “En ĉiuj iliaj suferoj, li ankaŭ suferis, kaj la anĝelo de ĉe li savis ilin. En sia amo kaj en sia kompato li liberigis ilin.”
Tiu Jesaja estis sekvita de Mi Ŝa kaj Obadja, kiuj konfirmis kaj plibeligis lian evangelion kontentigantan la animon. Kaj tiuj du kuraĝaj mesaĝistoj aŭdace denoncis la super Ŝaĝitan ritaron de la hebreaj pastroj kaj bravege atakis la tutan oferdonan sistemon.
Mi Ŝa denoncis “la estrojn kiuj juĝas pro rekompenso, la pastrojn kiuj instruas pro salajro kaj la profetoj kiuj divenas pro mono.” Li prognozis estontecon sen superstiĉo kaj sen artefarita pastraro, dirante: “ Ĉiu homo ripozos sub sia propra vito, kaj neniu timigos lin, ĉar ĉiu vivos laŭ sia kompreno pri Dio.”
Ĉiam la enteno de la mesaĝo de Mo Ŝa estis: “ Ĉu mi iros antaŭen Dio kun bruloferoj? Ĉu al la Sinjoro faros plezuron miloj da Ŝafoj aŭ dek miloj torentoj da oleo? Ĉu mi donu mian unuenaskiton pro mia transpaŭado, la frukton de mia ventro pro la peko de mia animo? Li montris al mi, ho homo, kio estas bona kaj kion la Sinjoro postulas de vi: juste agi kaj ami mizerikordon kaj humile mar Ŝi kun via Dio.” Estis granda epoko, fakte pasiigaj tempoj dum kiuj mortemuloj aŭdis , kaj eĉ iafoje kredis, tiajn emancipigajn mesaĝojn, antaŭ pli ol du kaj duono jarmiloj. Kaj sen la obstina rezisto de la pastraro, tiuj instruistoj estus nuligintaj la tutan sangan ceremoniaron de hebrea ritaro de adoro.
Dum pluraj instruistoj daŭrigis prezentis la evangelion de Jesaja, farendis de Jeremia la sekvan aŭdacan paŭon en la internaciigo de Javeo, Dio de la Hebreoj.
Sentime Jeremia deklaris, ke Javeo ne staris sur la flanko de la Hebreoj en iliaj militaj luktoj kontraŭ aliaj nacioj. Li asertis, ke Javeo estis Dio por la tuta tero, por ĉiuj nacioj kaj popoloj. La instruo de Jeremia estis la alflua kre Ŝendo de la internaciigo de la Dio de Israelo; fine kaj por ĉiam tiu bravega predikanto proklamis, ke Javeo estis Dio por ĉiuj nacioj, kaj ke estas nek Oziriso por la Egiptianoj nek Bel por la Babilonianoj nek aŭur por la Asirianoj aŭ Dagon por la Filistroj. Kaj tiel, tiam kaj sekve, la religio de la Hebreoj kontribuis al la monoteisma renoviĝo en la tuta mondo.; fine la koncepto pri Javeo supreniris ĝis Diaĵa nivelo de planeda kaj eĉ kosma digneco. Sed multe da asociitoj de Jeremia trovis facile koncevi Javeon sendepende de la hebrea nacio.
Ankaŭ Jeremia predikis pri la justa kaj amema Dio priskribita de Jesaja, deklaranta: “Jes, mi amis vin per eterna amo; tial mi altiris vin kun boneco.” “ Ĉar li ne volonte afliktas la homajn infanojn.”
Diris tiu sentima profeto : “Rekta estas nia Sinjoro, granda en konsilo kaj potenca en laboro. Liaj okuloj estas malfermataj sur ĉiuj vojoj de ĉiuj homaj filoj, por doni al ĉiu laŭ liaj vojoj kaj laŭ la frukto de liaj agoj.” Sed estis rigardita kiel blasfema perfido, dum la sieĝo de Jerusalemo, lia diro : “Kaj nun mi donis tiun landon en la manoj de Nabukadnetsar, la reĝo de Babilono, mia servanto.” Kaj kiam Jeremia rekomendis la kapitulacio de la urbo, la pastroj kaj civilaj estroj ĵetis lin en la Ŝliman fosaĵon de veaspekta karcero.
La detruo de la hebrea nacio kaj ilia kaptiteco en Mezopotamio estus akirigintaj grandan profiton al ilia ekspansianta teologio sen la decidema ago de ilia pastraro. Ilia nacio falis antaŭ la armeoj de Babilono, kaj ilia naciisma Javeo suferis pro la internacia predikoj de la spiritaj ĉefoj. Estis la rankoro pri la perdo de ilia nacia Dio, kiu kondukis la judajn pastrojn ĝis tiaj ekstremoj en la invento de fabeloj kaj la multobligo de Ŝajne miraklaj eventoj en la hebrea historio por restaŭri la Judojn kiel elektatan popolon eĉ en la nova ideo de internaciigita Dio etendita al ĉiuj nacioj.
Dum sia kaptiteco la Judoj estis tre influitaj pro babiloniaj tradicioj kaj legendoj, kvankam necesas noti, ke ili sisteme plibonigis la moralan tonon kaj la spiritan signifon de la kaldeaj historioj, kiujn ili adoptis, kvankam ili nevarie misformis tiuj legendojn por re Ŝprucigi honoron kaj gloron sur la prapatraron kaj historion de Israelo.
Tiuj hebreaj pastroj kaj skribistoj havis solan ideon en la menso, la rehonorigon de la juda nacio, la laŭdon de hebreaj tradicioj kaj la ekzaltiĝon de sia rasa historio. Se estas rankoron pro la fakto ke tiuj pastroj fiksis siajn erarajn ideojn sur tiel granda parto de la okcidenta mondo, necesas memori, ke ili ne intence faris tion; ili ne pretendis inspirite skribi; ili ne deklaris skribi sakralan libron; ili simple preparis lernolibron destinita por plifotigi la malfortiĝantan kuraĝon de siaj kunuloj en kaptiteco. Ili certe celis plibonigi la nacian spiriton kaj la spiritostaton de siaj samnacianoj. Farendis de pli postaj homoj kolekti tiujn kaj aliajn skribaĵojn en gvidlibro de supozate neeraripovaj instruoj.
Post la kaptiteco la judaj pastroj senĝene uzis tiujn skribaĵojn, sed ili estis forte malhelpitaj en sia influo sur siaj kunuloj de mallibereco pro la ĉeesto de juna kaj nebridebla profeto, Jesaja la dua, kiu estis plene konvertita al la Dio de la unua Jesaja, Dio de justeco, amo, rekteco kaj mizerikordo. Li ankaŭ kredis, kiel Jeremia, ke Javeo estis iĝinta la Dio de ĉiuj nacioj. Li predikis tiujn teoriojn pri la naturo de Dio per tia elokventeco, ke li faris tiom da konvertitoj inter la Judoj, ol inter iliaj kaptantoj. Kaj tiu juna predikanto lasis skribe siajn instruojn, kiujn la malamikaj kaj malpardonemaj pastroj serĉis malkunigi de iu ajn asocio kun li, kvankam tute respekte pro ilia beleco kaj grandanimeco enkorpigis ilin en la skribaĵojn de la unua Jesaja. Tiele oni povas trovi la skribaĵojn de tiu dua Jesaja en la libro, kiu portas tiun nomon, entenanta inkluzive la ĉapitrojn kvardek ĝis kvindek kvin
Neniu profeto aŭ religia instruisto de Makiventa ĝis la epoko de Jesuo atingis la altan koncepton de Dio, kiun tiu Jesaja la dua proklamis dum tiuj tagoj de kaptiteco. Tiu spirita ĉefo ne proklamis antropomorfan, sennoblecan Dion formaditan de homo. “ Jen, li forprenas la insulojn kiel polvon.” “Kaj same kiel la ĉieloj estas pli altaj ol la tero, miaj vojoj estas pli altaj ol viaj vojoj kaj miaj pensoj pli altaj ol viaj pensoj.”
Fine Makiventa Melkicedek vidis homajn instruistojn proklamantajn realan Dion al la mortemuloj. Kiel Jesaja la unua, tiu ĉefo predikis Dion de universaj kreitaĵaro kaj subteno. “Mi faris la teron kaj kreis la homon sur ĝi. Mi ne vane kreis ĝin; mi formis ĝin, por ke ĝi estu loĝata.” “Mi estas la unua kaj la lasta, neniu alia Dio estas flanke de mi.” Parolanta pri la Sinjoro Dio de Israelo, tiu nova profeto diris: “La ĉieloj povas malaperi kaj la tero maljuniĝi, ĉiam daŭros mia rekteco kaj generacion post generacio mia savo.” “Nenion timu, ĉar mi estas kun vi; ne estu konsternitaj, ĉar mi estas via Dio.” “Estas neniu alia Dio flanke de mi - mi estas justa Dio kaj Savanto.”
Kiel pli poste miloj kaj miloj da aliuloj, la Judaj kaptitoj estis kuraĝigitaj aŭdante tiajn parolojn: “Tiele diras la Sinjoro, “Mi kreis vin, mi reaĉetis vin, Mi alvokis vin per via nomo; vi estas miaj.” “Kiam vi transiros akvon, mi estos kun vi, ĉar vi estas karaj por mi” “ Ĉu povas virino forgesi sian knabeton kaj ne kompati sian idon? Jes, Ŝi povas forgesi, sed mi ne forgesos miajn infanojn, ĉar jen mi gravuris ilin sur la polmoj de miaj manoj; Mi eĉ kovris ilin per la ombro de miaj manoj.” “Malpiulo forlasu siajn vojojn kaj krimulo siajn pensojn, kaj li returnu al la Sinjoro, kaj tiu ĉi lin kompatos,; li returnu al nia Dio, ĉar li multe pardonas.”
aŭskultu denove la evangelion de tiu nova revelacio pri la Dio de Salemo: “Li paŭtos sian Ŝafaron kiel Ŝafisto; li kunigis siajn Ŝafidojn en siajn armojn kaj premos ilin sur sian sinon. Li donas povon al la malfortulo, kaj al tiuj, kiuj havas neniun potencon li kreskigas ilian forton. Kiuj atendas la Sinjoron renovigos sian forton; ili leviĝos per flugiloj kiel agloj; ili kuros kaj ne laciĝos; ili mar Ŝos kaj ne senfortiĝos.”
Tiu Jesaja kondukis vastan evangelian propagandon pri plilarĝigita koncepto pri plejsupera Javeo. Li rivalis pri elokventeco kun Moseo priskribante la Sinjoron Dion de Israelo kiel la Universan Kreinton. Li estis poezia en sia priskribado de la infinitaj atributoj de la Unuversa Patro. Neniam plej bela deklaro estis farita pri la ĉiela Patro. Samkiale kiel la Psalmoj, la skribaĵoj de Jesaja estas inter la plej sublimaj kaj verdiremaj prezentoj de la spirita koncepto pri Dio neniam aŭditaj de la oreloj de mortemuloj ĝis la alveno de Mikael sur Urantion. aŭskultu lian priskribon pri la Diaĵo: “Mi estas la alta kaj nobla kiu loĝas eternecon.” “Mi estas unua kaj lasta, kaj neniu alia Dio estas flanke mi.” “Kaj la Sinjora mano ne estas sufiĉe mallonga, por ke li ne povu savi, nek lia orelo malbona, por ke li ne povu aŭdi.” Estis nova doktrino por la juda popolo kiam tiu bonkora sed konsiderinda profeto persistis en sia predikado pri la dia konstanteco, la fideleco de Dio. Li deklaris ke “Dio ne forgesus, ne forlasus.”
Tiu aŭdaca instruisto proklamis, ke homo estis tre proksime kunligata kun Dio, diranta: “Mi kreis por mia gloro ĉiujn, kiuj garantie citas mian nomon, kaj ili promocios mian laŭdon. Mi mem, mi estas tiu kiu nuligas iliajn malobeojn por mia propra konsidero, kaj mi ne memoros iliajn pekojn.”
aŭskultu tiun grandan Hebreon frakasantan la koncepton pri nacia Dio, dum glore li proklamas la diecon de la Universala Patro, pri kiu li diras, “La ĉieloj estas mia trono, la tero estas mia piedbreto.” Kaj la Dio de Jesaja ne estis malpli sankta, majesta, justa kaj nesondebla. La koncept pri la kolerema, venĝema kaj jaluza Javeo de la Beduenoj de la dezerto estas preskaŭ malaperinta. Nova koncepto pri la plejsupera kaj universa Javeo estas aperinta en la menso de mortemuloj kaj neniam plu estos perdita el la vido de la homaro. La realigado de dia justeco estas ekinta ladetruon de la primitiva magio kaj la biologia timo. Fine homo estas enkondukita en universon de leĝo kaj ordo kaj al universa Dio kun certaj kaj finaj atributoj.
Kaj tiu predikanto de eterna Dio neniam ĉesis proklami tiun Dion de amo. “Alte kaj en sankta loko mi loĝas, ankaŭ apud tiu kiu havas penteman kaj humilan spiriton.” Tiu granda instruisto ankaŭ diris al siaj samtempuloj parolojn de konsoligo: “Kaj la Sinjoro gvidos vin kaj kontentigos vian animon. Vi estos kiel akvita ĝardeno kaj kiel fonto kies la akvoj ne mankas. Kaj se venos la malamiko kiel inundo, la spirito de la Sinjoro levos defendon kontraŭ li.” Kaj ankoraŭ unufoje la evangelio de Melkicedek, kiu detruas la timon, kaj la religio de Salemo, kiu produktas konfidon, brilas por la homara beno.
La klarvida kaj kuraĝa Jesaja efektive eklipsis la naciisman Javeon per sia sublima portreto de la majesta kaj universa ĉiopotenceco de la plejsupera Javeo, Dio de amo, ĉefo de la universo kaj korinklina Patro de la tuta homaro. Ĉiam de tiuj eventoplenaj tagoj la plej alta koncepto pri Dio en Okcidento ampleksis universan justecon, dian mizerikordon kaj eternan rektecon. En superba lingvo kaj per senkompara gracio tiu granda instruisto priskribis la ĉiopovan Kreinton kiel la ĉio amantan Patron.
Tiu profeto de la kaptiteco predikis al sia popolo kaj al tiuj el multaj nacioj, kiuj aŭskultis lin apud la rivero en Babilono. Kaj tiu dua Jesaja faris multe por kontraŭi la multajn falsajn kaj rase egoistajn konceptojn pri la promesata Mesio. Sed en tiu klopodo li ne plene sukcesis. Se la pastroj ne estus sin dediĉintaj al la konstruo de malbone konceptita naciismo, la instruoj de la du Jesaja estus preparintaj la vojon por la rekono kaj akcepto de la promesata Mesio.
La kutimo konsideri la rakonton de la spertoj de la Hebreoj kiel sakralan historion kaj la operaciojn de la cetera mondo kiel frofanan historion responsas pri multe da konfuzo ekzistanta en la homa menso pri la interpretado de historio. Kaj tiu malfacilaĵo okazas ĉar ne ekzistas profana historio de la Judoj. Post kiam ili estis preparintaj sian novan rakonton pri supozite miraklaj rilatoj de Dio kun la Hebreoj, la sakralan historion de Israelo tian, kia priskribata en la Malnova Testamento, la Pastroj de la kaptiteco en Babilono zorge kaj komplete detruis la ekzistantajn rakontojn pri la hebreaj aferoj - tiajn, kiaj la libroj de “La Agoj de la Reĝoj de Israelo” kaj “La Agoj de la Reĝoj de Judujo,” kune kun pluraj aliaj pli aŭ malpli ekzaktaj rakontoj de la hebrea historio.
Por kompreni kiagrade la ruiniga premo kaj la neneigebla devigo de la nereligia historio tiel teruris la kaptitajn Judojn direktitajn de fremduloj, ke ili provis komplete reskribi kaj reverki sian historion, ni devas rapide ekzameni la rakonton de ilia konfuza nacia sperto. Necesas memori, ke la Judoj ne sukcesis ellabori adekvatan neteologian filozofion de vivo. Ili luktis per sia origina kaj egipta koncepto de dia rekompenco por rekteco kaj teruraj punoj por peko. La dramo de Ijobo estis iom kiel protesto kontraŭ tiu erara filozofio. La malkaŭema pesimismo de la alta kanto de Salomono estis prudenta kaj nespirita reago kontraŭ tiuj tro optimistaj kredoj en Providenco.
Sed eĉ cent jaroj de suzereneco de fremdaj ĉefoj estis ekscesaj eĉ por la paciencaj kaj eltenantaj Judoj. La profetoj kaj la pastroj ekkriis: “Kiom longe ankoraŭ, Sinjoro, kiom longe?” Kiam honesta Judo esploris la skribaĵojn, lia konfuzo pligraviĝis. Maljuna klarvidanto estis promesinta, ke Dio protektus kaj liberigus sian “elektatan popolon.” Amos estis minacinta, ke Dio forlasus Israelon, se ili ne restarigus siajn normojn de nacia rekteco. La skribisto de la De ŝteronomo estis priskribinta la grandan Elekton - inter bono kaj malbono, inter beno kaj malbeno. La unua Jesaja predikis bonfaran reĝo-liberiganto. Jeremia estis proklaminta epokon de ena rekteco - la aliancon skribitan sur la koraj tabeloj. La dua Jesaja estis parolinta pri savo kaj redempto. Ezekielo proklamis liberigon per la devotaĵa servado, kaj Ezra promesis prosperon per aliĝo al la leĝo. Sed malgraŭ ĉio tio ili langvoris en la servuteco, kaj la liberigo estis prokrastata. Tiam Danielo prezentis la dramon de la tujvenonta “krizo” - la rompiĝon de la granda statuo kaj la tujan starigon de la eterna regado de rekteco, la mesian regnon.
Kaj ĉiuj tiuj malveraj esperoj kondukis al tia grado de rasa desaponto kaj frustracio, kaj la ĉefoj de la Judoj estis tiel konfuzaj, ke ili malsukcesis rekoni kaj akcepti la mision kaj servadon de dia Filo de Paradizo, kiam baldaŭ li sin prezentis al ili en la simileco de mortemula karno - enkarnigita kiel la Filo de Homo.
Ĉiuj modernaj religioj serioze mispaŭis en sia provado por interpreti kiel miraklajn iujn epokojn de la homa historio. Vere Dio iafoje tendis patran manon de providenca interveno en la fluado de la homaj aferoj, sed estas eraro rigardi teologiajn dogmojn kaj religiajn superstiĉojn kiel supernaturan sedimentiĝon mirakle aperantan en tiu fluon de homa historio. La fakto ke la “Plejaltuloj regas en la homajregnoj” ne Ŝanĝas malreligian historion en tiel nomata sakrala historio.
aŭtoroj de Nova Testamento kaj pli poste kristanaj verkistoj komplikis la misformon de hebrea historio pro siaj bonintencaj provoj transcendigi la judajn profetojn. Tiele estis katastrofe ekspluatita la hebrea historio samtemps de Judaj kaj Kristanaj aŭtoroj. La nereligia historio de la Hebreoj estis komplete dogmumita. Ĝi estis transformita en fikcio de sakrala historio kaj fariĝis malimplikeble ligita kun la moralaj konceptoj kaj religiaj instruoj de tiel-nomataj kristanaj nacioj.
Mallonga rakonto pri la gravaj eventoj en hebrea historio ilustros kiamaniere la arkivaj faktoj estis tiel malbonigitaj en Babilono de la Judaj pastroj, ke la ĉiutaga nereligia historio de ilia popolo estis Ŝanĝita en fikcia kaj sakrala historio.
Neniam estis dek du triboj de Israelidoj - nur tri aŭ kvar triboj stariĝis en Palestino. La hebrea nacio estiĝis kiel rezulto de la unuiĝo de la tiel-nomataj Israelidoj kaj la Kanaanidoj. “Kaj la infanoj de Israelo loĝis meze de la Kanaanidoj. Kaj ili prenis al si iliajn filinojn kiel edzinojn kaj donis siajn filinojn al la filoj de la Kanaanidoj.” La Hebreoj neniam elpelis la Kanaanidoj el Palestino, malgraŭ ol la pastraj rakontoj pri tiuj aferoj senhezite asertis tiun elpelon.
La israela konscienco devenis de la monteta regiono de Efraimo; la pli posta juda konscienco naskiĝis en la suda klano de Judujo. La Judoj (Judaitoj) ĉiamserĉis misfamigi kaj kalumnii la historion de la nordaj Israelidoj (Efraimitoj)
La pretendema hebrea historio komencas kun la kunvenigo de Saul al la nordaj klanoj por rezisti atakon de la Amonidoj kontraŭ anoj de amikaj triboj - la Gileadidoj - oriente de la Jordano. Per armeo de iom pli ol tri mil li venkis la malamikojn, kaj tio estis la heroaĵo, kiu alkondukis la montetajn tribojn fari de li ilian reĝon. Kiam la ekzilitaj pastroj reskribis tiun historion, ili pliigis ĝis 330 000 la armeon de Saul, kaj almetis “Judujon” al la listo de triboj, kiuj partoprenis en la batalo.
Tuj post la malvenko de la Amonidoj, Saul estis reĝigita per popola voĉdonado de siaj trupoj. Neniu pastro aŭ profeto partoprenis en tiu afero. Sed la pastroj pli poste skribis en la rakontoj, ke Saul estis kronita kiel reĝo de la profeto Samuelo konforme al diaj ordonoj. Ili tiamaniere agis por starigi “dian devenon de posteularo” por judaita reĝeco de Davido.
La plej granda el ĉiuj misformadoj de la juda historio okazis pri Davido. Post la Saula venko sur la Amonidoj (kiun li atribuis al Javeo) la Filistroj maltrankviliĝis kaj ekatakis la nordajn klanojn. Davido kaj Saul neniam povis bone akordiĝi. Davido kun ses cent viroj sin aliancis kun la Filistroj kaj antaŭeniris ĝis la bordo al Esdraelon. En Gat la Filistroj ordonis Davidon forlasi la batalkampon; ili timis, ke li realiĝu al Saul. Davido fortiriĝis; la Filistroj atakis kaj venkis Saul. Ili estus ne povintaj fari tion se Davodo estus estinta lojala al Israelo. La armeo de Davido estis poliglota miksaĵo da malkontentuloj, konsistanta el sociaj marĝenuloj fuĝantaj de justeco.
La tragika malvenko de Saul en Gilboa kontraŭ la Filistroj deprecis Javeon inter la dioj en la okuloj de la ĉirkaŭaj Kanaanidoj. Ordinare Saula malvenko estus atribuinta al apostateco de Javeo, sed tiu ĉifoje la judaitaj redaktantoj atribuis ĝis al ritara eraro. Ili bezonis la tradicion pri Saul kaj Samuelo kiel akcesoran pozicion por la reĝeco de Davido.
Davido kun sia malgranda armeo starigis sian ĉefkvartiron en la ne-hebrea urbo de Ĥebrono. Baldaŭ liaj sampatrianoj proklamis lin reĝon de la nova regno de Judujo. Judujo precipe konsistis el ne-hebreaj elementoj - kenidoj, Kalebidoj, Jebuzidoj kaj aliaj Kanaanidoj. Ili estis nomadoj - paŭtistoj - kaj do alligitaj al la hebrea ideo de bieno. Ili konservis la ideologiojn de la dezertaj klanoj.
La diferenco inter la sakrala kaj la profana historioj estas bone ilustrata per la du diferencaj rakontoj pri la kronado de Davido tiaj, kiaj ili estas trovataj en la Malnova Testamento. Parto de la laika historio, pri kiel liaj proksimuloj (lia armeo) faris lin reĝo, estis senatente lasita en la rakonto de la pastroj, kiuj pli poste preparis la longan kaj senpoezian protokolon de la sakrala historio, en kiu estas priskribata kiel la profeto Samuelo, laŭ dia ordono, elektis Davidon inter liaj kunuloj kaj oficiale ekplenumis per malsimplaj kaj solenaj ceremonioj al lia sanktoleado kiel reĝo de la Hebreoj kaj al lia proklamo kiel heredanto de Saul.
Multfoje la pastroj, post kiam ili estis preparintaj siajn fikciajn rakontojn pri miraklaj interhelpoj de Dio, forgesis komplete detrui la evidentajn kaj banalajn deklarojn ankoraŭ restantajn en la analoj.
Davido serĉis krei al si politikan pozicion edziĝante filinon de Saul, poste la vidvinon de Nabal, la riĉa Edomido, kaj sekve la filinon de Talmai, reĝo de Ge Ŝur. Li prenis ses edzinojn el la virinoj de Jebus, ne kalkulante Bat Ŝeban, la edzinon de la Hitito.
Kaj estis per tiaj metodoj kaj kun tiaj strangaj uloj, ke Davido konstruis la fikcion de dia regno de Judujo, postvenanta kiel heredo kaj tradicioj de la malaperanta norda regno de efraimida Israelo. La kosmopolita tribo de Judujo inkluzivis pli da Nejudoj ol da Judoj, tamen la subpremataj plejaĝuloj de Efraimo malsupreniris kaj “unktis lis kiel reĝon de Israelo.” Post milita minaco, Davido faris pakton kun la Jebusidoj kaj starigis sian ĉefurbon de unuiĝinta regno en Jebus (Jerusalemo), kiu estis fortifikata urbo mezvoje inter Judujo kaj Israelo. La Filistroj koleris pro tio kaj baldaŭ atakis Davidon. Post fortega bataloili estis venkitaj, kaj ankoraŭ unu fojon Javeo estis starigita kiel “La Sinjoro Dio de Armeoj.”
Sed necesigis, ke Javeo partigu parton de sia gloro kun la kanaanidaj dioj, ĉar la ĉefa parto de la Davida armeo estis nejuda. Kaj tiel aperas en via arkivo (preterlasata de la judaitaj redaktantoj) tiu rivelanta indiko: “Javeo disbatis miajn malamikojn antaŭ mi. Tial li donis al tiu loko la nomon Baal-Peracim.” Kaj ili faris tion ĉar dekok procentoj da soldatoj de Davido estis Baalitoj.
Davido klarigis la malvenkon de Saul en Gilboa rimarkiganta, ke Saul estis atakinta urbon de Kanaanidoj, Gibeonon, kies popolo havis pactraktaton kun la Efraimidoj. Kaŭze de tio, Javeo forlasis ĝin. Eĉ en la epoko de Saul, Davido estis defendinta la kanaanitan urbon de Keilah kontraŭ la Filistroj, kaj tiam li estigis sian ĉefurbon en kanaanita urbo. Konservanta kompromisan politikon kun la Kanaanidoj, Davido fordonis sep el la posteuloj de Saul al la Gibeonidoj por esti pendumitaj.
Post la malvenko de la Filistroj, Davido ekposedis la “kesto de Javeo,” portis ĝin en Jerudalemon, kaj oficialigis por sia regno la kulton al Javeo. Li sekve devigis pezan tributon al la ĉirkaŭaj triboj - la Edomidoj, Moabidoj kaj Sirianoj.
La koruptata politika sistemo de Davido persone akaparis landojn norde malobserve de la hebreaj moroj kaj baldaŭ prenis la kontrolon de la karavanaj taksoj antaŭe kolektitaj de la Filistroj. Kaj sekve okazis serioj da kruelaĵoj kulminantaj en la murdo de Uriah. Ĉiuj juĝapelacioj estis ekzamenitaj en Jerusalemo; La eksuloj ne povis pli longe administri justecon. Ne mirindas ke eksplodis ribelo. Absalono povus esti rigardita kiel demagogo; lia patrino estis kanaanidino. Estis seso da pretendantoj por la trono krom la filo de Bat Ŝeba - Salomono.
Post la morto de Davido, Salomono purigis la politikan sistemon de ĉiuj nordaj influoj, sed daŭrigis la tiranan kaj taksantan reĝimon de sia patro. Salomono ruinigis la nacion pro sia pompa kortego kaj pro sia komplikata programo de konstruaĵoj: la domo de Libano, la palaco de la Faraona filino, la templo de Javeo, la reĝa palaco kaj la riparado de la muroj de multnombraj urboj. Salomono kreis vastan hebrean Ŝiparon, direktatan de siriaj maristoj kaj komercantan kun la tuta mondo. Lia haremo kalkulis preskaŭ mil virinojn.
En tiu epoko, la templo de Javeo en Ŝiloh estis diskreditata, kaj la tuta kulto de la nacio estis centrata en Jebus en la luksa reĝa kapelo. La norda regno revenis pli al la kulto de Elohim. Ili ĝuis la favoron de la Faraono, kiu pli poste sklavigis Judujon, devigante la sudan regnon tributi.
Estis bonaj kaj malbonaj periodoj - militoj inter Israelo kaj Judujo. Post kvar jaroj de civila milito kaj tri dinastioj, Israelo falis sub la aŭtoritato de urbaj despotoj, kiuj ekkomercis per landoj. Eĉ la reĝo Omri provisaĉeti la bienon de Ŝemer. Sed la fino rapide alproksimiĝis kiam Ŝalmeneser III decidis kontroli la mediteranean bordon. La reĝo Akab de Efraimo arigis dek aliajn grupojn kaj rezistis al Karkar ; la batalo estis nepreciza. La Asuriano estis haltigita sed la aliancanoj estis amasmortigitaj. Tiu granda batalo estis eĉ ne:menciata en la Malnova Testamento.
Aperis nova tumulto kiam Akab provis aĉeti bienon de Naboto. Lia fenica edzino imitis la nomon de Akab sur la dokumentoj koncernantaj la konfiskon de la bieno de Naboto akuze, ke li estis blasfeminta la nomojn de “Elohim kaj la reĝo.” Li kaj liaj filoj estis rapide ekzekutitaj. La arda Elija aperis sur la scenon denuncanta Akab por la murdo de la Nabotoj. Tiel Elija, unu el la plej grandaj profetoj, komencis sian instruon kiel defendanto de la malnovaj bienaj moroj kontraŭ la vendistoj de bienoj, la Baalim, kaj kontraŭ la provado de la urboj superi la regionon. Sed la reformo ne sukcesis ĝis kiam la regiona bienulo, Jehu kunigis siajn fortojn al tiuj de la nomada reĝeto Jehonadab por detrui la profetojn (reale la bienistoj) de Baal en Samario.
Nova vivo aperis kiam Jeoa Ŝ kaj lia filo Jerobeam liberigis Israelon de ĝiaj malamikoj. Sed, en tiu epoko en Samario regis rabista nobelaro, kies damaĝoj rivalis kun tiuj de la Davida dinastio de malnovaj tagoj. Ŝtato kaj Eklezio antaŭeniris manon en la mano. La provo por nuligi parolliberecon alkondukis Elija, Amos kaj Ho Ŝea komenci siajn sekretajn skribaĵojn, kaj tio estis la reala komenco de la Juda kaj kristana Biblioj.
Sed la norda regno ne malaperis de la historio ĝis kiam la reĝo de Israelo konspiris kun la reĝo de Egiptio kaj rifuzis pagi plu tributon al Asirio. Tiam komenciĝis la trijara sieĝo sekvita de la totala disiĝo de la norda regno. Efraimo (Israelo) tiel malaperis. Judujo, la Judoj, “la ceteruloj de Israelo” - estis komencinta la koncentradon de la landoj en la manoj de iuj, kiel diris Jesaja, “almetante domon post domo kaj kampon post kampo.” Baldaŭ estis en Jerusalemo templo de Baal flanke de l atemplo de Javeo. Tiu regado de teruro ĉesis dank’al monoteista ribelo kondukita de la junega reĝo Joa Ŝ, kiu ekkampanjis por Javeo dum tridek kvin jaroj.
Amaziah, la sekva reĝo, havis malfacilaĵojn kun la ribeliĝantaj impostpagantaj Edomidoj kaj iliaj najbaruloj. Post rimarkinda venko li turniĝis por ataki siajn nordajn najbarulojn, kaj estis tute lumege malvenkita. Tiam la kamparanoj ribeliĝis; ili murdis la reĝon kaj surtronigis lian sesjaran filon . Tiu ĉi estas Azariah, nomata Uziah de Jesaja. Post Uziah, la aferoj pli kaj pli malboniĝis, kaj Judujo vivis cent jarojn pagante tributon al la reĝoj de Asirio. Jesaja la unua diris al ili, ke Jerusalemo, ĉar ĝi estas la urbo de Javeo, neniam falus. Sed Jeremia ne hezitis proklami ĝian ruiniĝon.
La reala renverso de Judujo estis kaŭzita de koruptita kaj riĉa ligo de politikistoj agantaj sub la regado de infano-reĝo, Manase. La Ŝanĝanta ekonomio faciligis la revenon de la adoro de Baal, kies la bienaj operacioj kontraŭiĝis al la ideologio de Javeo. La renverso de Asirio kaj la imponeco de Egiptio alkondukis por tempo la liberigon de Judujo, kaj la kamparano prenis la povon. Sub Jo Ŝija ili detruis la koruptitan ligon de politikistoj de Jerusalemo.
Sed tiu epoko tragike ĉesis kiam Jo Ŝija pretendis eliri por malhelpi la potencan armeon de Niko, kiu, venante el Egiptio, laŭiris la marbordon por helpi Asirion kontraŭ Babilono. Li estis balaita, kaj Judujo devis tributi al Egiptio. La politika partio de Baal revenis al la povo en Jerusalemo, kaj tiam komenciĝis la reala servuteco en Egiptio. Rezultis periodo dum kiu la politikistoj de Baal kontrolis samtempe la Kortu-mojn kaj la pastraron. La kulto de Baal estis ekonomia kaj socia sistemo koncernanta samgrade la bienajn rajtojn, kiel la grundan fekundecon.
Kun la malvenko de Neko far Nebukadnecaro, Judujo falis sub la leĝon de Babilono kaj estis donita al ĝi dek jaroj de favoro, sed ĝi baldaŭ ribelis sin. Kiam Nebukadnecaro revenis kontraŭ ilin, la Judaitoj entreprenis sociajn reformojn tiajn, kiaj malsklavigon, por influi Javeon. Kiam la babilona armeo provizore retiriĝis, la Hebreoj ĝojis pro tio, ke ilia magia reformo estis liberiginta ilin. Estis dum tiu epoko, kiam Jeremia anoncis al ili la tujvenontan katastrofon, kaj baldaŭ revenis Nabukadnecaro.
Tiamaniere subite okazis la fino de Judujo. La urbo estis detruita, kaj la popolo alkondukita en Babilonon. La lukto inter Javeo kaj Baal finiĝis pro la kaptiteco, kaj la cetero de Israelo, Ŝokita pro la kaptiteco realiĝis al monoteismo.
En Babilono la Judoj atingis konkludon, ke ili ne povis ekzisti kiel malgranda grupo en Palestino kun siaj propraj sociaj kaj ekonomiaj kutimoj, kaj ke, se iliaj ideologioj devis superi, ili devis konverti la nejudojn. Tiel naskiĝis ilia nova koncepto pri destino - la ideo laŭ kiu la Judoj devis fariĝi la elektataj servantoj de Javeo. La juda religio de la Malnova Testamento reali evoluis en Babilono dum la kaptiteco.
La doktrino pri la senmorteco formiĝis en Babilono La Judoj estis kredintaj, ke la ideo pri la estonta vivo damaĝis la gravecon de ilia evangelio de socia justeco. Nun, por la unua fojo teologio anstataŭis sociologion kaj ekonomion. Religio formiĝis kiel sistemo de homa penso kaj konduto pli kaj pli distingita de politiko, sociologio kaj ekonomio.
Kaj tiel la vero pri la juda popolo rivelas, ke multaj aferoj, kiuj estis konsideritaj kiel sakrala historio, ne estis pli ol la kroniko de ordinara kaj profana historio. Judaismo estis la grundo el kiu kreskis Kristanismo, sed la Judoj ne estis mirakla popolo.
Iliaj ĉefoj estis instruintaj la Israelidojn, ke ili estis elektata popolo, ne kaŭze de speciala indulgo kaj monopolo de dia favoro, sed kaŭze de ilia speciala servado konsistanta alporti al ĉiu nacio la veron pri la sola Dio supre de ĉio. Kaj ili promesis la Judojn ke, se ili plenumus tiun destinon, ili iĝus la spiritajn ĉefojn de ĉiuj popoloj, kaj la venonta Mesio regadus sur ili kaj la tuta mondo kiel Princo de Paco.
Kiam la Judoj estis liberigitaj de la Persoj, ili reiris en Palestinon por nur fali en servuton de siaj propraj pastraraĉaj leĝkodoj, oferdonoj kaj ritoj. Same kiel la hebreaj klanoj reĵetis la mirindan historion pri Dio prezentata en la adiaŭaj paroloj de Moseo por la ritaro de buĉado kaj pentofaro, same tiuj elsaviĝintoj de la juda nacio forĵetis la belegan koncepton de la dua Jesaja por la leĝoj, reguloj kaj ritaro de sia kreskanta pastraro.
Nacia egotismo, falsa fido en promesata kaj miskomprenata Mesio, kaj la kreskantaj servuteco kaj tiranismo de la pastraro por ĉiam mutigis la voĉojn de la spiritaj ĉefoj (krom Danielo, Ezekielo, Hagaj kaj Malaki); kaj de tiu epoko ĝis la tempo de Johano la Baptisto, la tuta Israelo pli kaj pli spertis spiritan regreson. Sed la Judoj neniam perdis la koncepton pri la Universala Patro, eĉ ĝis la dudek jarcento post Kristo ili daŭrigis sekvi tiun Diaĵan koncepton.
De Moseo ĝis Johano la Baptisto etendiĝis neinterrompita sekvo de fidelaj instruistoj, kiuj transdonis de generacio al la alia la luman torĉon de monoteismo senĉese admonante senskrupulajn estrojn, denuncante la komercantajn pastrojn kaj ĉiam instigante la popolojn realiĝi al la adoro de la plejsupera Javeo, la Sinjoro Dio de Israelo.
Kiel nacio la Judoj baldaŭ perdis sian politikan identecon, sed la hebrea religio de sincera kredo en la sola universa Dio daŭrigas vivi en la koroj de la disigitaj ekzilitoj. Kaj tiu religio postvivas ĉar ĝi estas efektive funkciinta por konservi la plej altajn valorojn de siaj adeptoj. La juda religio antaŭgardis la idealojn de popolo, sed ĝi ne sukcesis kuraĝigi la progreson kaj la filozofan kreopovan eltrovon en la regnoj de vereco. La juda religio havis multajn difektojn - ĝi estis nesufiĉa en filozofio kaj preskaŭ sen estetikaj ecoj - sed ĝi konservis moralajn valorojn, do ĝi persistis. La plejsupera Javeo, komparita kun aliaj konceptoj pri Diaĵo, estis klara, viva, persona kaj morala.
La Judoj amis justecon, prudenton, verecon kaj rektecon kiel malmulte da popoloj, sed ili kontribuis malpli ol ĉiuj popoloj al la intelekta kaj spirita kompreno de tiuj diaj ecoj. Kvankam la hebrea teologio rifuzis disvolviĝi, ĝi havis gravan parton en la disvolviĝo de dua aliaj mondaj religioj, Kristanismo kaj Mahometismo.
La juda religio persistis ankaŭ kaŭze de siaj institucioj. Malfacilas por religio transvivi kiel persona praktiko de izolitaj individuoj. La religiaj ĉefoj ĉiam tiel eraris: konstatantaj la malbonojn de instituciigita religio, ili serĉas detrui la teknikon de grupa funkciado. prefere ol detrui tutan ritaron, pli bone estus ke ili reformu ĝin. Tiurilate Ezekielo estis pli saĝa ol siaj samtempuloj; Kuniĝante al ili por insisti sur la persona morala responseco, li ankaŭ entreprenis starigi la fudelan observadon de supera kaj purigita ritaro.
Tiel la sinsekvaj instruistoj de Israelo plenumadis la plej grandan prodaĵon en la religia evoluo neniam plenumita sur Urantio: La grada sed kontinua transformado de la barbara koncepto de la sovaĝa demona Javeo, la ĵaluza kaj kruela spirito dio de la kolerega vulkano Sinajo, ĝis la posta ekzaltita kaj ĉiela koncepto de la plejsupera Javeo, kreinto de ĉio kaj la amema kaj kompatema Patro de la tuta homaro. Kaj tiu hebrea koncepto pri Dio estis la plej alta homa elvoko de la Universala Patro ĝis la epoko kiam ĝi estis ankoraŭ plilarĝigita kaj tiel ĉarme pligravigita per la personaj instruoj kaj la viva ekzemplo de lia Filo, Mikaelo de Nebadon.
[Prezentita de Melkicedeko de Nebadon.]